AŞIQ YARADICILIĞI

AŞIQ YARADICILIĞI

 

Qədim Axısqa – Adıgün obalarında ulu Qorqud sənəti – aşıq yaradıcılığı da geniş yayılıbmış. Göyçə, Borçalı ilə bərabər, Axısqa – Çıldır mahalı da ozan-aşıq sənətinin ən ulu ocaqlarından olmuşdur. Bu torpaqlarda türk aşıq sənəti o qədər güclü olub ki, gürcülər, urumlar, yəhudilər də aşıqlıq etmiş, türk sazı çalıb, türk gözəlləmələri oxumuşlar. Axısqa elində son dərəcə maraqlı yeni və variant dastanlar – «Beg Bökrək», «Arzu – Qənbər », «Yaralı Mahmud», «İbrahim və Aslan şah», «Alıxan və Pəri», «Dərviş Ələmi», «Lətifşah», «Öməri» kimi onlarla ozan boyları söylənmişdir. Buralarda «Koroğlu», «Əsli-Kərəm», «Aşıq Qərib», «Şah İsmayıl», «Qurbani» kimi ümumtürk dastanları da dillər əzbəri olmuş, bəzi boylar, qollar variantlaşmış, bəzi motivlər isə yalnız Axısqada qorunub saxlanmışdır. İxtiyarların dediyinə görə, bu yurdda adı dillər əzbəri olan yerli ustad aşıqlar – Xasta Hasan, Şenlik, Dərviş Ələmi, Məhəmməd Səfili, Rəğibi, Əmrahi, Firaği, Urbani, Ülfəni, Topçioğli, Səfil Kamil, Öməri, Murad, Nəcəf, Nəcib, Şavqi, Bayram və başqaları imiş.

Axısqa qocaları indiyədək İmrə, Qaracaoğlan, Qurbani, Şenlik, Sümmani, Ələsgərin söyləmələrini yaddaşlarında yaşatmışlar. Ən əsası, ağlasığmaz soyqırımı, təqiblər içində Axısqa elinin aşıq sənəti özü indiyədək yaşaya bilmişdir! Ulu aşıq sənətini Axısqa elində bizim günlərədək yaşatmış nurlu qocalardan bizim tanıdıqlarımız – el ağsaqqalları, sinələri sözlə dolu Mürtəz dədə, Məlik dədə, Kibar dədə, Abdulmöhsün dədə, Səkinə nənə, Əhməd dədə, Ömər dədə, Bayram dədə, Qafur dayı, Nəcihə Əhməd qızı, Həcər Dədəyeva kimi müdrik insanlardır. Ulu sözləri, havaları yaşatmış bu müdriklər ozan ruhunu, aşıq sənətinə məhəbbəti cavanlara aşılaya bilmişlər.

Yazıya aldığımız dastanların bütöv çapını gələcəyə saxlayaraq, onlardan bəzi parçaları veririk. Bəzi nümunələr isə Axısqa elində geniş yayılmış qısa rəvayət və şerdən ibarət dəstənə (dastança) adlanan janra aiddir.

    

 

 

"Əsli  Kərəm"  dastanından

 

1. HAX  AŞUĞİ  KƏRƏM

 

Kim ki, qırxlar əlindən badə içdi, o hax aşuği oliyer. Qırxlar əvli­ya­lar­dır, eyilərdəndir, onlar gözəgörünməzdir. Onlar hər kimə ki, badə içir­di, həmən adam oler hax aşuği, düşiyer qara səvdəyə. Badə içmiş adam qırx gün ağzi köpürmüş halda üzüqoyli yatiyer. Hax aşuği olan adama dün­yada qaranlux bir elm olmiyer.

Rəvayətə görə, Kərəm də hax aşuği olmuş. Bunun hax aşuği ol­du­ğu­ni sınamadan ötəri köv adamları iştiyerlər bir gün Kərəmi masxaraya qoy­sun­lar, görsünlər ki, Kərəm gerçəkdən hax aşuğidir, yoxsa cəməəti yaldadıb gəziyer divanə.

Cəməət bir cəyili yalannan tabuta qoyiyer, adamların içinnən ağsaqqal bir kəs Kərəmə diyer ki, biz molla bulamadux da, bu cənazəyi sən qalduracan.

Kərəm də cəəmətə yüzini tutub diyer ki, bu cənazəyi öli niyatlami, diri niyatlami qaldurax?

Onda həmən ağsaqqal acuqlanub Kərəmə sillə də vuriyer, üstünə də qışqıriyer ki, heç öliyə də diri niyyətlə namaz olurmi?

Kərəm lal-dinməz yüzini qibləyə çəvirüb cənazə duvası oxuyer. Dua qurtulandan sonra cəməət Kərəmə gülüb hül-hiləyə əliyer. Kərəm bu vaxt diyer:

- Siz bənə gülməyin, gedin o yazıq cəyili gömləyin.

Cəməət gəlib tabutun üstini açanda göriyer ki, o cəyil oğlan gerçəkdən ölmiş.

Cəməət tutduği işdən çox peşman oler, Kərəmnən onların günəhinnən keçməsini istiyer. Kərəm də sükutla çıxer gediyer.

Bunnan sonra cəməət biliyer ki, Kərəm hax aşuğidir.

 

 

 

 

     2. DƏRD BƏNİ

 

Alçaxli - yüksəkli duran təbiblər,

Yoxmudir illəciz, aldi dörd bəni.

Bilməzlik eylədim, vardım səmtinə,

Tılısım misali çaldi dərd bəni.

 

Gedən günim gəldi keçdi düş kimi,

Buralardan keçdi getdi qış kimi,

Aslan pəncəsində yavru quş kimi,

Əvirdü-çəvirdü, yordi dərd bəni.

 

Dərdli Kərəm girmiş qaflan postuna,

Fələk, nə düşmüşsin şirin canım qəsdinə,

Hicran qılıc çəkib gəldi üstümə,

Vurub birər-birər dəldi dərd bəni.

 

 

     3. OLMADİ

 

Ey ağalar, qanli dərdə yanayım,

Ütürdüm Əslimi, görən olmadi,

Pərvanələr kimi yandum - tutuşdum,

Yandım, alavımı alan olmadi.

 

Ağa qızi gərək bəglərin dəngi,

Şah İsmayılın yari Ərəbi-zəngi,

Leyli də bir zaman Məcnunun dəngi,

Onlara da bir imdad edən olmadi.

 

Kimlər bilür Fərhad ilən Şirini,

Onlar da səviyerdi bir-birini,

Atdi külüngüni, verdi sərini,

Belə yar yoluna ölən olmadi.

 

Xurşud da Mahının dizinə yatdi,

Qəmdər də Arzunun yoluna getdi,

Şahsənəm də muradına yetmədi

Aşıq Qərib kimi gülən olmadi.

 

Dərdli Kərəm də der dağ başında ötürdüm,

Dərdli əlli ikən yüzə yetirdüm,

Loğmani - həkimdən dərman gətirdüm,

Bu bənim dərdimdən bilən olmadi.

 

 

            4.OLA

 

Nola sevdicigim, nola,

Sər qolun boynuma dola,

Bir çift gözəl enmiş yola,

Yollar al-qırmızi ola.

 

Ögün, sevdicigim, ögün,

Yürəgimə qoydun dügün.

Bir çift gözəl çimmiş bu gün

Göllər al-qırmızi ola.

 

Yeməzəm namərd aşıni

Səvdəyə saldım başımi

Kərəm çəkdürmiş dişini

Dillər al-qırmızi ola.

 

 

     5. AĞLARMİ OLA

 

Karşi yatan karli dağlar,

Əcəb bizim dağlarmi ola?

Ağ bürçəkli bənim anam,

Yavrım deyib ağlarmi ola?

 

Kəbədən gəlür hacilər,

Yürəgimdə var acilər,

Kardaşi ölən bacilər -

Kardaş deyib ağlarmi ola?

 

Kərəm diyar qəmə batem,

Bir dərdimə bin dərd qatem,

Ağ saxalli bənim atam

Oğul deyib ağlarmi ola?

 

 

     6. GEDƏRSİN

 

Mal sahibi, nəsil gördün halını,

Fələk pəncəsinə düşüb gedərsin,

Bəgənməzdin turli libas geyimi,

Şimdi üryan çəsəd olmiş gedərsin.

 

Tutmaz idin bir fəxirin əlindən,

Sormaz idin bir yetimin halından,

Halal-haram qazanduğun malından,

Şu fani dünyada tökmiş gedərsin,

 

Malın vardur deyu, belə keçərdin,

Sufalar qurubən badə biçərdin,

Heyvanları məhbub saçıb içərdin,

Şimdi qara yerə keçmiş gedərsin.

 

Dərtli Kərəm der, nə olur halım,

Bənə səndən oldi al qanli zalım,

Heç vədəya baxmaz, ulaşur ölüm.

Şimdi əcəl şarbatini içib gedərsin.

 

     7. BƏN

 

Arif olan eşidəsin biləsin,

Ğəmli hicranım dərdyasıyim bən,

Hər yerimdə dürli-dürli yaram var,

Sağalmaz dərtlərim, binasibim bən.

 

Yürəgim dəryadur gövlum bir ədə,

Dərdim oldi güni-gündən ziyada,

Hər zamanda Kərəm düşəndə yada,

Alışıb odalara yanasiyəm bən.

 

Hey ağalar, yalan gəlməz dilimdən,

Bir bülbül uçurmişim gülümdən,

Yüzi qara bir kişinin əlindən,

Gül olmamiş Kərəmin anasiyim bən.

 

 

     8. GEDƏRİM

 

Şeyx lələm, sən məvləmi sevirsin,

Bir yol göstər bən o yara gedərim,

Elimdən-günümdən oldum avara,

Toğrasalar da parça-parça, gedərim.

 

Bir ovçunun ovi getsə arali,

Gecə gündüz gəlməz səbri qərari,

Yüturmişim bu səhrada marali,

Ovçisiyam peşin sıra gedərim.

 

Yigid odur öz adıni saxliya,

Məcnun kimi taği taşi səsliya,

Bən Kərəmim, kirəçiyim Əsliya,

Yüküm cəmdur, qəmişkəra gedirim.

 

 

       9. «ƏSLİ-KƏRƏM»DƏN

 

      Sular axmaz oldu, heç dostum bilməz,

      Süsən ağlar, sünbül ağlar, gül ağlar,

      Sarılaydım yeddi yerdən belinə,

      Kəmər ağlar, qaftan ağlar, bel ağlar,

      Gedəydim ulaşaydım köçünə,

      İlək olub karışaydım saçına,

     Varmam kilisaya, taxmam xaçına,

     Əslim, misliman ol, qalma erməni.

     Söyliyən Senibanlı

 

 

 

 

 

       "QURBANİ" DASTANINDAN

 

                        10. BƏNİM

 

Şahim, səni ərz edibən gəlmişəm,

Yetər gör halimdən, gözəl şah bənim.

Gövlümün idraki, gözümün nuri,

Agah ol halimdən, gözəl şah bənim.

 

Yigit olan kavğa dilər, kan dilər,

Zərraf olan yaqut ilə ləl bilər,

Gəncəlilər tağa-taşa saldilər,

Əlimdə varikən toğri rah bənim.

 

Kurbani der: sultanımi, xanımi,

Yaş yerinə axırıdım kanımi,

Şaha peşkəş gətirmişim canımi,

Yoxdur ondan özgə bir matah bənim.

 

 

     11. bəni

 

Ala gözlərinə qurban olduğum,

Arş edib aləmə bildirmə bəni,

Açma bayaz gösgün, turma qarşımda,

Əcəlim yetməzdən öldürmə bəni.

 

Ay qız, sən də bilsən nə var aynımda,

Dola bayaz qollarıni boynuma,

Bir gecə misəfir eylə göynümdə,

Sabax oldi deyib, qaldurma bəni.

 

Qarşımda görünən yarım oleydi,

Dərdlilər halıni soran oleydi,

Hərkeşin səvdüğuni verən oleydi,

Bən aşix olmişim, öldürmə bəni.

 

Qurbani der, bən də olsam el kibi,

Axıtsam gözümdən yaşi sel kibi

Baxçada açılan təzə gül kibi,

Ver al yanağından, soldurma bəni.

 

 

            12.GƏLDİ

 

Kiyan edin, dostlar, qalxın ayağa,

Ədalət şahının fərmani gəldi.

İstixar eyləyin, tutun sələmə,

Sərçə sarayların xubani gəldi.

 

Zinnətlənsin məclis, şamlar da yansın,

Əhli xizmət etsin, qullar oyansin,

Saqilər tolansin, gədəf bulansin,

Ğəmi dəf etmənin zamani gəldi.

 

Qurbani, ğussədən qaxmiyer başın,

Dərk vurub dəryada qayniyer leşin,

Xəyali yarinən görünməz işim,

Bu dərtli gövlümün dərmani gəldi.

 

 

     13. SİLAİ

 

Dər xandan çıxdi bir çuvt gəmimiz,

At dənizə əsir teməyə gedərsiz,

Tükəndi suyumuz, gəldi əngimiz.

Yaradan, sən nəsib et eyi Silai.

 

Gəmimizin beli taşdur, tayanmaz,

Yatmiş oyar, baxdım daha oyanmaz,

Əcəl gəlməmiş dəli könül inanmaz.

Yaradan, sən nəsib eteyi Silai.

 

Dərya kənarında sümbüli tağlar,

Qurbani, gözlərin daimə ağlar,

On bir buçux, onda göründi tağlar,

Yarabbim, sən nəsib eteyi Silai.

 

 

            14. BƏNİM

 

Başına döndüğüm ədalət kani,

Uzaxda qalmişdur ellərim bənim,

Özüm sərqərdəim, yoxdur pənahım,

Üzülmüşdür yarımdan əllərim bənim.

 

Dastan olub düşdüm dildən-dillərə,

Sürgün olub düşdüm çöldən-çöllərə,

Dünyani kəşf etdim faqğur-fağrurə

Türkə Misirə düşdi yollarım bənim.

 

Şahrizar hakimi ol  Abdul Kibar,

Fərman verib etdi bəni tarimar,

Cəlladın əlində bən oldum əsir,

Lal oldi söyliyan dillərim bənim.

 

Yütürmüşim əxrəbimi elimi,

Bina əzəldən fələk bükdi belimi,

Əlimdən aldurdum qözəl gülümi,

Xara qismət oldi güllərim bənim.

 

 

 

     15. SABAXDAN

 

Yığılın, yərənlər, dəftər tutağın,

Bir nəmə yazağın yara sabaxdan,

Naməm gedib dost kövündə oxunsun,

Varem dost kövünə, qalem sabaxdan.

 

Aləmi almişdür çənqur çürəsi,

Puçdur bu dünyanın yoxdur binasi,

Qəfəsdən görünür yarın simasi,

Bənzər təzə yağmiş qara sabaxdan.

 

Şükür ki, yetişdux bahara-yaza.

Göllərdə bölənmiş ördəgə-qaza,

Bir yigid sitqinən tursa namaza,

Çənnət libaslarıni geyar sabaxdan.

 

Çənnət bağında güllər bitər,

Güllərin üstündə bülbüllər ötər,

Qədir mövləm qəni aləmə yetər,

Hər gülün rısqıni verur sabaxdan.

 

Çox gəzmişim Arabistan elini,

Farsiçadur, ögrənmədim dilini,

Qurbani der, xas baxçanın gülüni,

Umarim səvgüllüm dərə sabaxdan.

 

 

     16. GÖZLƏRİ

 

Sallandi İramdan bir gözə çıxdi.

Döndi qiya-qiya baxdi gözləri,

Bə"zi təhnələrdən eylər işarət

Ömrümün burçuni yıxdi gözləri.

 

Qurban olem səni yaradan haxa,

Qoynun çənnət baği, miskinlər qoxa,

Qurbani yarına toyunça baxa,

Adlamişdur çaği vaxti gözləri.

 

Neçə odlanmiyem, neçə yanmiyem,

Dəli könül bir səvdəya bağlanrmış,

Özi gözəl, sözi şirin, xoş nəzən,

Qəmzəsi çox, qaşi yaya bağlansın.

 

Bir dilbər oturmuş özi-özünə,

Taramiş zülfüni bədir yüzünə,

Canmi tayanürdi şirin sözünə?

Zanarsin bulutdur, aya bağlanmış.

 

     17. SABAXDAN

 

Ey ağalar sizə tərif eyliyem,

Bir namə yazdurem yara sabaxdan

Qədir Allah muradımi verürsə,

Qavuşayım nazli yara sabaxdan.

 

Yarımın əlində kənkür çərüsi,

Puçdur, bu dünyanın yoxdur binasi,

Qəfəsdən görünür yarın simasi,

Təza yağmiş qara bənzər sabaxdan.

 

Çox gezmişim Arabistan elini,

Hayıf ögrənmədim bən də dilini,

Qurbani der xas baxçanın gülini

Omarım səvgülüm  dərə sabaxdan.

 

 

 

 

    "AŞIQ   QƏRİB"DƏN

 

 

     18. BƏNİ

 

Bir sözilə bən tuzağa tutuldum,

Bu qərib yerlərdə yaxdın yar bəni,

Həsrətin narından gül olub yandım,

Ahu gözlüm, nə haldayım, gör bəni.

 

Nə səbri qərar var, nə dildə iqrar,

Könül Məcnun olmiş Leylasın arar.

Vaz keçsəm səvdədən ellər hey qınar,

Gəl əfəndim, al əfəndim, sar bəni.

 

Aşıx Qərib, kövüllərin uğrusi,

Gerçəkmidür bu səvdənin ağrisi.

Gəl sənə söyliyem sözün doğrisi,

Gəl əfəndim, al əfəndim, sar bəni.

 

 

     19. GÖRÜNDİ

 

Gözlər seyrana çıxmiş,

Gözə bir dilbər göründi.

El vurub fərdən qaldurdi,

Bir acayib can göründi.

 

Hani tağların qari sən,

Hani bağların bari sən,

Dilbər sən kimin yarisən?

Qoynundaki nar göründi.

 

Aşıx Qərib der fidani,

Zulfin kəsturur gərdəni,

Təprətmə nazik bədəni,

Gümüş kəmərlər göründi.

 

 

     20. GƏLSİN

 

Xoça bir sirrim var desəm ayıpdur,

Bənim yarım yeddi yildur qayıpdur.

İsmini sörarsaz Aşıx Qəribdur,

Xocam de Qəribə, turmasın gəlsin.

 

Xoca sənsin xocaların xocasi.

Başına örtünmiş altun küçəsi,

Şəxsənəm bacısi, bən nişanlımi,

Xocam de Qəribə, turmasın gəlsin.

 

     21. NİYƏ SÖYLƏTDİN?

 

Bu nə xəbəridi gəldi götürdi,

Şadikənd gövlümi ğəmə batürdi.

Şəxsənəmi beymurada yeturdi,

Nənə, bən lal idim, niya söylətdin?

Xəbər gətürənin beli bükülsün,

Yüzünün qəvhari yerə tökülsün,

Dilərim mövladan çani çəkilsin,

Nənə, bən lal idim, niyə söylətdin?

 

Xəbər gəldi axıl başdan tağıldi,

Ala gözdən qanli yaşlar söküldi,

Kəribin boyuna kəfən biçildi,

Nənə, bən lal idim, niya söylətdin?

 

İştər bundan belə dünya durulsun,

Qərib olmuş, məzarına nur ensin,

Şəhvələtin iki gözi kor olsun,

Nənə, bən lal idim, niya söylətdin?

 

 

     22. NEYLİYEM?

 

Hey ağalar fələginən oynadım,

Oynadım da fələk bəni yengdi, neyliyem?

Bən canimi dirəşinən döşürdüm,

Fələk qan-tərinən tartdi, neyliyem?

 

Kim oynar fələginən, oda yutulmaz,

Hakim yazısına hiyla qatılmaz,

Can deduğun tuti quşi tutulmaz,

Fələk bir fəndinən tutdi, neyliyem?

 

Yıxılın ayağıma, qohum-qardaşlar,

Axıtdım didamdan qanilə yaşlar,

Aşıx Qərib bir bağ tikimş, qardaşlar,

Fələk öfkəynən yıxdi, neyliyem?

 

 

     23. HƏLƏB ŞƏHRİ

 

Hələb kimi yerim olsa,

İçi doli malım olsa,

Hələb qızi yarım olsa,

Durmaq olmaz, Hələb şəhri.

 

Hələbin dörd yani dağdur,

İçi mor sünbülli bağdur,

Namə gəldi, Sənəm sağdur,

Durmaq olmaz, Hələb şəhri.

 

Hələbin dört yani quyi,

Quyidən çəkərlər suyi,

Şahsənəmin fidan boyi

Durmağ olmaz, Hələb şəhri.

 

 

     24.TƏVRİZİN

 

Dinləyin, ağalar, tə"rif eyliyem,

Açılur səhərdə güli Təvrizin,

Dügündə-bayramda geyarlar atlaz,

Bozulmaz yeşili-ali Təvrizin.

 

Təvrizin ədrəfi dağdur - meşədür,

İçində oturan begdür - paşadur,

Səksən bin məhlədür, yüz bin köşədür,

Çarşısi-bazari, yoli Təvrizin.

 

İpligi Hintdən bükülür gəlür,

Buğdasi, birinci əkilür gəlür,

Qoyini Muğandan çəkilür gəlür,

Gürcistandan gəlür şali Təvrizin.

 

Aşix Qərib sevlər yaradan ani

Bu fani dünyada sən saxla bəni,

Acəmin sultani, Tiflizin xani,

Onarinən idi işi Təvrizin

 

"İBRAHİM VƏ ASLAN ŞAH" DASTANINDAN

 

 

     25. MƏZAR SANDUĞİ

 

Alçaqdan-yuca çəkilmiş başin,

Məzar sanduği, İbrahimi neynədin?

Atılsın kərpicin, qalmasın daşın,

Məzar sanduği, İbrahimi neynədin?

 

Qalalar içində yaman qalasan,

Yigidlər başına dərdsən, bəlasan,

Qarğayaram səni, veran qalarsan,

Məzar sanduği, İbrahimi neynədin?

 

Belə bir gün gülsəm, yüz gün gülmərəm.

Özüm öz dərdimi çəkə bilmərəm,

Ölüm istəyirəm, indi ölmərəm,

Məzar sanduği, İbrahimi neynədin?

 

 

 

"YUSİF VƏ ZÜLEYXA" DASTANINDAN

 

 

     26. DEYU

 

Bən bir Yaqub idim kəndi halımda,

Allahın kəlami oxur dilimdə,

Yusifi yütürdüm Kanan elində,

Ağlar Yaqub, ağlar, Yusufum deyu.

Getdi də gəlmədi, ey vax deyu.

 

Qardaş-qardaşa beləmi qıyar.

Şeytanin sözünə adammi uyar,

Yusufun kömləgin al qana boyar,

Ağlar Yaqub, ağlar, Yusufum deyu,

Getdi də gəlmədi, ey vax deyu.

 

Yaqubun axar gözünün yaşı,

Hər axduqca tökülər dəmüri-taşi,

Yusufi quyuya buraxdi qardaşi,

Ağlar Yakub, ağlar, Yusufum deyu,

Getdi də gəlmədi, ey vax deyu.

 

Yusufun gölməgin al qan etdilər,

Qurtlara quşlara böhtan etdilər,

Yusifi Misirə sultan etdilər,

Ağlar Yaqub, ağlar:, Yusufum döyu,

Getdi də gəlmədi, ey vax deyu.

 

Yusufi göndərdilər ölüm qəsdinə,

Quyuya buraxdilər ölum qəsrinə,

Cəbrayıl yetişdi haqqın dostuna,

Ağlar Yakub, ağlar, Yusufum deyu,

Getdi də gəlmədi, ey vax deyu.

 

Bir bəzirgən gəldi üç aylux yoldan,

Yusufi qurtardi quyu gölundən,

Mövləm rəva verdi Misirə sultan,

Ağlar Yaqub, ağlar, Yusufum deyu,

Getdi də gəlmədi, ey vax deyu.

 

Bu haqq kömləgi Misirə gəldi.

Anam tuymazdan babasi tuydi,

Həzrəti Yaqubun açıldi gözi,

Ağlar Yaqub, ağlar, Yusufum deyu,

Getdi də gəlmədi, ey vax deyu.

 

Mövləm izin versə tağlara varsam,

Qurtlardan-quşlardan xəbərin alsam,

Gül yuzli Yusufum çamalın görsəm

Ağlar Yaqub, ağlar, Yusufum deyu,

Getdi də gəlmədi, ey vax deyu.

 

       Bir bəzirgən gəldi quyulara qöndi,

Bismillah oxudi quyuya saldi,

O quçaynan dünyaya gəldi,

Ağlar Yaqub, ağlar, Yusufum deyu,

Getdi də gəlmədi, ey vax deyu.

 

 

27. "ARZU-QƏNBƏR" DASTANINDAN

 

İbrığın uci burğun,

Üç yigit bənə vurğun,

İkisi elə-belə,

Biri kövlümə uyğun.

 

İbrığ susuz olurmi?

Dibi kumsuz olurmi?

Gedin deyin müftiyə,

Yigit yarsız olurmu?

 

İbrıği suya daldurdum,

Doli deyi kaldurdum,

Bən-bənim dinim Kənbər

Bən bilərzik çaldurdum.

 

 

 

 

    "YARALİ   MAHMUD" DASTANINDAN

 

     28. YAR

 

Elimnən, yurdumdan oldum dərbədər

Hani bənim məmləkətim, elim, yar,

Səvgi səvgisinə beləmi yanar,

El bilməsə, sən bülürsün halım, yar.

 

Havalanmış könül quşi dövr eylər,

Təbib gəlmiş yaralarım əmr eylər

Bir tərəfdən qohum-qardaş cövr eylər,

Bir tərəfdən sən bükərsin belim, yar.

 

Bülbül ağlar, gül yerinə xar bitər,

Bu sinimdə ox degməmiş nerəm var?

Bən Mahmudam, Məhbuba intizarım var,

Qoyma çöldə gözi yaşli qalem, yar.

 

     29. BƏNİ

 

Ayrılux naməsi gəldi yetişdi

Çarxi fələk yardan etdi, yar bəni.

Gedişimdür, şimdi bəlki gəlmiyem,

Düşmən işdər, qalem beymurat bəni.

 

Şah əmr edər, Mirzə gəlür, xan gedər,

Gözlərimdən yaş yerinə qan gedər.

Sənsiz bunda qəral olmaz, can gedər

Aldi bülbül təki, bu fəryad bəni.

 

Dilim söylər yara yetişməz əlim,

Yardım bənim daim fikri xəyalım,

Ben Mahmudam, nəxsinadur diyarım,

Yazmadi müqəddəs olem şad bəni.

 

     30. Bu gecə

 

Genə bahar oldi, ötər bülbüllər,

Firaqi axlimi aldi bu gecə.

Yarından ayrılan nə çığli yatar,

Alişdi döşəgim, yandi bu gecə.

 

Yar əlində toli-toli qədəhlər,

Bəni küt eylədi dərtlər-mərəqlər.

Baş ucumda yanar şamdan çiraxlar.

Fələk qanat çaldi, söndi bu gecə.

 

Ğəm libasi geymiş qarali kimi

Sinəm xancarlanmış parali kimi

Ox dəgmiş Mahmuda yarali kimi

Yatmadi, bir yana döndi bu gecə.

 

     31. QARDAŞIM

 

Səhər səməndini bürüdi duman,

Eşkin zavraqini ğərk etdi ümman,

Daha sağluğuma gəlmiyer güman,

Gündə gün əksinə gedər var işim.

 

Bən bu dünyay belə xəin bilməzdim,

Rəhmə gəlib didam yaşi silməzdim,

Meydan olsa, belə qola gəlməzdim,

Kim eyləsin fələginən təşvişi.

 

Öldürün Mahmudi degməyin xana,

Qoli bağli, ölüm düşməz canıma,

Qanli kömləgimi yolla anama.

Tuysa qanli yaş tökər Əhməd qardaşım.

 

 

     32. OLDİ

 

Bən də bildim çazidəndur bu felim,

Nəsil qiydi qırılacax bu əlim,

Sarmadi can-cani, büküldi belim,

Bilmədim dünyada bir tənəm oldi.

 

Əcəb silinürmi yardaki yara,

Canim qurban edərim ola bir çara,

Bəxdim siyah oldi, tuvağım qara,

Gülmədim dünyada begzədəm oldi.

 

Canim çıxsın, yar qədrini bilmədim,

Məndil alıb göz yaşıni silmədim,

Məhbubiyam, Mahmut qədrin bilmədim,

Gülmədim dünyada, Mahmudum öldi.

 

     33. GƏNCƏNİN

 

Əglən, Mahmud, əglən iltimasım var,

Bizdən yada düşdi yoli Gənçənin,

Gözlərim ariyer gezduğum yollari,

Eşi, dosti, həm yarəni Gənçənin.

 

Sabax-sabax gəlür şeydanin səsi,

Gözəllər geyarlar türli libasi,

Varidi babamın ağır xəznəsi,

İncisi-mərcəni, ləli Gənçənin.

 

Gəncənin ətrafi turli bağ ola,

O gün məmələrin altun tağ ola,

Məhbub diyar, Mahmut yarım sağ ola,

Billahi, çəkmərəm ərzumani Gənçənin.

 

 

     34. SIRA

 

Könül, nə beklərsin veran xoş güni,

Can getdi, sən də varardın sıra,

Bu eşgin ataşi neylədi bəni,

Göy dəmür çaruğun talardi sıra.

 

Üç gün əvvəl məskəninə varmalı,

Alayların bölük-ölük bölməli,

Düşmənindən intiqami almali,

Əl eylə qılıncı talardi sıra.

 

Xəyal-xəyal oldi, Mahmud, işlərin,

Didamdan axıtdım qanli yaşlari,

Məhbub getdi, qaldi bunda yeşləri,

Əl eylə yağluğa, silərdi sıra.

35. Aşıx  mahmudun  hekayəsi

 

Günlərin bir güni aşıx Mahmud təpədən enmədə əmədəni nə oliyersə ayağıni ağırdiyer.

Əvinə topalliya-topaliya gəlir, qarısı diyer ki, nə oldi ayağan?

Mahmud diyer ki, nə oldisə, əmədəni dizim ağırdi. Mahmud çox həkimlərə göstəriyer, ama bir şifa olmiyer. Bu diyer ki, gedəm əvə qarımınan görüşem də, çıxıb qürbətə qedem, ayağımi eylədem də gəlem.

Əvinə gəliyer, qarısinən qorüşiyer  də çıxıb gediyer.

Günlər keçiyer, aylar,  yillər  keçiyer, aradan iyirmi beş yil ötüb  keçiyer.

Mahmudun ayaği eyləniyer. Aşıx Mahmud fikirləşiryer ki, indi bən nəsil ayniyem ki, bənim qarım köçmişmidür, yoxsa beklərdimi bəni. Aşıx fikirləşiryer ki, təzə gəlin bekləməzdi.

Mahmud geyinyer dərviş üstüni də gəliyer.

Gəliyer, baxiyer ki, bəzəkli düzəkli bir qız balkonda turiyer.

Aşığın yoluni iyirmi beş  yildur bekliyor, gecə də, gündüz də.

Aşıx diyer ki, əgər beni içəri alsa, demax bu hər yoldan keçəni içəri aliyer.  Buni bir sıniyem.

Binaya yaxınlaşiyer də diyer:

Böyük qapının gəlini,

Kəmər incitmiş belini,

Qondur bəni telli gəlin.

Gəlin:

Ev sahibim əvdə yoxdur,

Dostumdan düşmənim çoxdur,

Qonduramam, yolçi səni.

Aşıx:

İstanbuldan çıxan tatar,

Qamçisini gökə atar,

Qərib oğlan nerdə yatar,

Qondur bəni, telli gəlin.

Gəlin:

İstanbuldan çıxar tatar,

Qəmçisini gögə atar, 

Qərib oğlan xanda yatar,

Qonduramam, yolçi səni.

Aşıx inanmiyer, gecə çıxiyer baçaya, baçadan xəpənqisi oliyer, oradan baxiyer. Baxsa ki, qarının yanında bir çavagir yatiyer.

Bu qürbət gedəndə qarısının karnında gümənə çocuği oliyer.

Sabax erdən Aşıx kapının önüni göstəriyer də diyer.

Aşıx:

Sabağın tandur gəlin,

Odların yandur gəlin,

Qoynunda yatan yigit,

Sənin nəyindur gəlin?

Gəlin:

Sabaği tandurmişim,

Odlari yandurmişim,

Qoynumda yatan yigidə

Ağ məmə əmdurmişim.

Aşıx:

 İstanbulda çıxar farman,

Dizingə olayin dərman,

Aşıx Mahmud sənə qurban,

Qondur bəni, telli gəlin.

 

Gəlin:

İstanbulda çıxar farman,

Dizinə olayin dərman,

Məməm yastux, saçım yorğan,

Qondururum, yolçi səni.

 

Sora 40 gün 40 gecə toy-bayram ediyerlər. Oğluni də əvəriyer. Həyati təzədən şənlədiyer.

 

36. MAHMUD VƏ MƏHBUB

 

Padşahın Mahmut adli oğli oliyer, on beş yaşında rüvəsində Gəncə xanının qızı Məhbuba buta veriler, atasından izin alıb Gəncəyə gəler. Parası tükəner, bir nəfərin yanında körük çəkiyer. Sicaqdan-sovuqdan, acından xəstələniyer, bədəninə yara düşüyer. Gəncə xanının qızı da eyvanda Mahmudi göriyer və kimsin, nə edirsin soriyer. Oğlan kişiden ogrənibmiş ki, qız Məhbubdur. Mahmut:

 

Bən Mahmutum, bir qış bunda qışladım,

Yaralarım göz-göz oldi işlədim,

Qan kurudi, can çıxmaya başladi,

Ölənəcan Məhbub diyem, yar diyem.

 

 Sonra Məhbub oğlana para atiyer ki, kendini müalicə etsin. Müalicədən sonra Mahmut qızi aparmağa gəler. Bir gecə qızi və qaravaşlarıni götürüb çıxerlər.

Bir xeylax gələndən sonra Mahmut diyer ki, siz bunda dayanın, bənim dostum var, gedem ona deyim, atama xəbər versin, bizi eyi qarşılasınlar. Mahmud gediyer, dönəndə yoli aziyer, qarannuğa düşiyer, yol bulamiyer. Şaşurmiş diyer:

 

Qədir Allah, nə qaranuğa bənd oldum,

Ağlarım, sızlarım yol deyu-deyu.

Yitirdüm ceyrani bu fələkətdə

Həbeş tolanuram çöl deyu-deyu.

 

Yürəgim başıni bürümüş yara,

Əflətün də gəlsə edəməz çərə,

Yarabbım, sən qoyma bəni bu tara,

Gözlərim vay çəkər yol deyu-deyu.

 

Çağırın Xıdıri olayım tabi,

Yürəgimə saldi ataşi, abi,

Yetiş imdadıma, ey Xıdır Nəbi,

Qurtar bu Mahmudi qul deyu-deyu.

 

Mahmud gedəndən sonra gəlmədiyini görüb də qızın yoldaşları diyer ki, oğlan səni aldatdi, qaçdi, daha səni götürməz, gəl gedax geri, baban səni bizlərdən birinə verir də, yaşarıq. Tək qız imiş. Qız xəyala gedib diyer:

Əglən, Mahmut, əglən, iltimasım var,

Birdən yada düşdi, yoli Gəncənin,

Gözlərim ariyer gəzduğin yeri,

Eşi, dosti, həm yarəni Gəncənin.

 

Sabax-sabax gəlürdi şeydanın səsi,

Gözəllər geyardi türli libasi,

Vardi babamın ağır xəznəsi.

İncisi, mərcani, ləli Gəncənin.

 

Gəncənin ədrəfi türlü bağ ola,

Nari-heyvasi, müri çox ola,

Məhbub diyer, Mahmut yarım sağ ola,

Billahi, çəkmərəm ərzumani Gəncənin.

 

Əzəlki ixrarım yoxmidür bəndə,

Bu bənim ataşım yoxmidur səndə?

Zalim kalbi kara, bir əglən, sən də,

Dəxi qalmadi ərzumani Gəncənin.

 

Sonra Mahmut gəler, qızi aparer, evlənerlər.

 

"LƏTİFŞAH" DASTANINDAN

 

 

     37. günüdür

 

Xoca lələm, sənə şikayətə gəlmiş,

Bu gün əhvalımın yaman günidür,

Dünyanın tədbili tağiyir olmiş,

Əgər bu sərimin yamen günidür.

 

Hani şah babamın taci-taxti,

Fələk bozdi tərkidiyar buraxdi,

Firagi haxlımın tağayir vaxti,

Əsər bu sərimin yaman günidür.

 

Lətifşahım, açma ğəmli sinəmi,

Fələk bozdi zavrağımi, binəmi,

Tülək tərlan kimi cəngə saldi sonami,

Dondi dövran, axır zaman günidür.

 

     38. BƏNİ

 

Başina döndügüm gözəllər xani

Salibdür dərmansız azara bəni.

Yusuf tək düşmüşəm misri cahana,

Satmağa götürür bazara bəni.

 

Dad eylərəm çərxü-fələk əlindən,

Kurtulmadım müxənnətin felindən,

Cida saldi zalim bülbül gülündən,

Məcnun tək etdi avara bəni.

 

Lətifşah der, hökmü rəvan eylədi,

Harama cənginə qurban eylədi,

Dinsizin qətlinə fərman eylədi,

Visalimdən atdi kənara bəni.

 

 

39. LƏTİFŞAHLA  İSFƏNDİYARIN  DEYİŞMƏSİ

 

İsfəndiyar:

Öz raziliğimlə özüm gəldim meydana,

Bən bu çəngi Nuh-tufana tapşurdum,

Cövlan edib qiymətimi ararkən,

Sən tək şikar əvgəhimdə bulmadim.

 

Lətifşah:

Hüsnüm dəgül qoçum, bu gün qayrat günümdür,

Bən bu cəngə girən günüm ölüm günümdür,

Mehribanın xayalında uçarkən,

Pərvanə tək kəndimi nara tapşurdum.

 

İsfəndiyar:

Alaylar dağıdıb saflar bozarım,

Bin düşməni bir cudəyə düzərim,

Qavğa etməgən güni məlul gəzərim,

Bən bir can alıci cəllad olmişim.

 

Lətifşah:

Gəl, qoçum, girmə el-günün ahına,

Vallah batururlar ğəm dərgahına

Bən də sığınmişim  şahlar şahına,

Yaradan mövləmi safar almişim.

 

İsfəndiyar:

İsmim İsfəndiyar, cismim namudur,

Qurşatmişim Hindistani, edim tar-mar.

Peşkeş üçün Fes şahına bir gözəl,

Mehriban sultani sıfar almişim.

 

Lətifşah:

Lətifşah da der can aluci ariyam,

Hicran möhnətiyəm, ğəm tarimariyam,

Mehriban Sultanın qurbanluğiyam,

Yar yolunda bu gün ölüm günümdür.

 

 

     40. NİYAZ ETSİN

 

Al bu naməy o yara yetür,

O Şahlar şahına bir niyaz yetur,

Yüz sürsün lələmin hagi payına,

O şahlar-şahına bir niyaz etsin.

 

Lətif şah müşküli qaldi dəryada,

Üçlər-beşlər yetişsinlər fəryada,

Keçən günlər bizə gəldi rüvədə,

O şahlar-şahına bir niyaz etsin.

 

Mehriban xanımın ixral imani,

Yaradan hər kimsənin güməni,

Çansıza can verən ol gövli çəni,

O həzir nəzirə bir niyaz etsin.

 

     41. BƏNİ

 

Bən səni görmişdim aslan tonunda,

Əlimdə idi şah babamın fərmani,

Lal idim, xaç idim gendi yerimdə,

Bəxşiş eyləmədin bir ricaya bəni.

 

Bəklərdim yolların müdət çağında,

Artdi əfqarım ğəm mərəqımdan

Ən bahar fəslində əlvən bağında,

Qızıl güləm, bülbül təki sor bəni.

 

Bən Mehriban, xan dəgülüm ol qəlbi qara,

Sit ilə bel bağla bən xülüskara,

Əgər gəlməsəydin bizim diyara,

Yandururdi Kərəm təki nar bəni.

 

 

     42. EYLƏDİM

 

Endim Hindistana əglənib qaldım,

Təbdil tona girib bezirgən oldum,

Mehriban xanımi baxçada buldum,

Bir zamanda fəs elinən eylədim qavğa.

 

Bir zalım da bizdən istədi yari,

Qurşatdi Hindistani, eylədi qari,

Bir çılında kəsdim Əsvəndiyari,

Bir zamanda fəs elikən eylədim qavğa.

 

Lətifşaham, onlari heylədim,

Ağam əmr eylədi, divanında söylədim,

Mehriban xanıma dügün eylədim,

Bir zamanda yarilə yetdilər murada.

 

43. EYLƏ

 

Murli quşi, sən mövləni sevirsən,

Qanad çal qırağa bir xəbər eylə,

Gögdə quşlar rəhm etməz halımdan,

Yetiş hər diyara bir xəbər eylə.

 

Nə gəhından taldım xirtab bəhrinə,

Yunus möhnətinə, Yusuf qəhrinə,

İxtiyar lələmə Yaman şəhrinə,

İntizarli yara bir xəbər eylə.

 

Bən Lətifim qaşi kəmani,

Aramızdan getdi muddət zamani,

Kesin məhşərə bəndən gümani,

İxtiyar pədərə bir xəbər eylə.

 

     44. GÖZLƏRİM

 

Kəsildi nimanım yad oldi Vətən,

Gözdən irax düşdi bizim erin tağlari,

Leyli intizari genə bu çanda.

Fələk bizdən cida saldi sağlari.

 

Yaxın mənzilimiz art taşidür,

Cismimi yanduran eşk ataşidur,

Yari yardan ayıran hakim işidur

Fələk bizdən uzax saldi sizləri.

 

Lətif şah vətənindən cidədur,

Murat verən allah bəri xudadur,

Fələk bəni hicran taxtasiylə buddur,

Həsrət qaldi, görməz daha gözlərim.

 

45. GEDƏRİM

 

Xub içində yatan beyxəbər oğlan,

Bir od düşdi şirin cana, gedərim,

Yaxam bir kəsildi sabri-qərari

Ataş alıb yana-yana gedərim.

 

Geymədim aynıma yaşıli - ali,

Qara geyib gözlərim gözlər yoli,

Öz əlimnən yazem sənə bu arzuvali,

Sənə verib bir nişana gedərim.

 

Mehriban sultan da sənə müftala qaldi,

Gözüm görüb gövlüm şadu ğəm qaldi,

Məkandan mənzilə üç aylux yoldur,

Sorsan məhvərimi, Hindistana gedərim.

 

     46. GÜLÜMƏ

 

Qəni dərya, heç insafın yoxmidur,

Mərhəmət qıl məlum- müşkül halıma,

Yar yolunda çox çafalar çəkmişim,

Bən bülbüli həsrət qoyma gülümə.

 

Səfil özün ğərğ eylədi coşkuna,

Yütürdüm haxlımi döndüm şaşğuna,

Bir fərəh ver rəsülüllah eşkinə,

Hər tərəfdən hisar çəkmə yoluma.

 

Lətif  şah der, hak yazısi silinməz.

Başa gələn beş gün əvvəl bilinməz,

Dünyanın tədbili taqair olmaz,

Xəyal-xəyal təşvüşlərim gəldi dilimə.

 

     47. DƏRMANINİ

 

Lələm, nə üçün sorarsın gövlümün cafasıni,

Ehtibarsiz puç dünyanın kim sürər səfasıni,

Bir tağair gözəl gördüm, atdi hicran oxuni,

Xişmilə tarimar etdi gövlümün qəfəsini.

 

Çəngilə haqa gətürdüm ğəniməti cafadan,

Səksən bir havcat içində endurdum kecivadan,

Tədbir-tağair gördüm, haxlım getdi havadan,

Ələm çərah olsa, bilməz dərdimin dərmanını.

 

Lətifşah da bu dərdimə ğəmdən fərəh bulmadi,

Təxtiri əmri xudadan gedər yerin olmadi,

Türbəmi ziyarət edən şuği tərlan gəlmədi,

Aləm təbib olsa, bulamaz dərdimin dərmanıni.

 

     48. YAR, SƏNİ

 

Bir görüşdə bəni eylədi zərxoş,

Keşkə görməsəydim, zülümkar, səni,

Tağair zəmmişim xişim varimiş,

Bu qibalda görməsəydim, yar, səni.

 

İhral versən ihralında turardum,

Gəndi rüxsətindən murad alurdum,

Bin canımi bir gününə verürüm,

Çani bildən bilsəm xüliskar səni.

    

Sərgəndə Lətifi sən etdin boylə,

Vucudi məhrinə saldın vəl-vələ,

Hüridan xoş camalın, qılmandan ə"la,

Mələkdən möhtəbər gördüm, yar, səni.

 

 

 

 

"Şah  İsmayıl" dastanından

 

 

     49. NEYLİYEM

 

Yatmışdım bən də xuba qəflətdə,

Dərunum aşkinən toldi, neyliyem?

Sirli ərənlərin dastan bağında

Sövdəsin sərimə saldi, neyliyem?

 

Bilməm mələkmidür və yaxud huri,

Arayıb bulmali o nazli yari.

Ay kibi vurmişdür yüzümə nuri.

Gülizar haxlima düşdi, neyliyem?

 

Şah İsmayıl bülür bülbül dilindən,

Vədə nuş eylədim kırxlar əlindən,

Ayırdılar bəni gülizarimdən,

Yolumuz qürbətə düşdi, neyliyem?

 

"Tahir  və  Zöhrə"  dastanından

 

     50. GƏLMƏDİ

 

Yeddi yildur görmədim bən yavrumun böyuni,

Sağluğunda tutamadım dügününü toyuni,

Kim su tökdi, kimlər yuydu boyuni,

Ağla Sənəm, qərib balan gəlmədi.

 

Qürbətdə bən  görəmədim yavrum yüzüni,

Kim söylətdi, kim dinlədi sözüni,

Kim bağladi çəngəsini, yumdu gözüni,

Ağla Sənəm, qərib balan gəlmədi.

 

Bən Zöhrəyam ağladım  çox, gülmədim,

Yeddi yildur yavri yüzün görmədim,

Sənəm, sən də bir murada yetmədin,

Ağla Sənəm, qərib balam gəlmədi.

 

 

 

51. «TAHİR VƏ ZÖHRƏ» dən